25 kwietnia Biblioteka Pedagogiczna w Pułtusku zorganizowała spotkanie dla nauczycieli na temat „Profilaktyki wypalenia zawodowego”. O przepro-wadzenie szkolenia poproszono współpracujących z naszą placówką psychologów Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej – Grażynę Błachnio i Katarzynę Piotrowską.
Syndrom wypalenia zawodowego dotyka coraz częściej pracowników usług społecznych, w tym nauczycieli. Jest zjawiskiem groźnym, a jego początki mogą być niedostrzegalne.
Wypalenie współcześnie jest definiowane z uwzglę-dnieniem zarówno jego przyczyn, jak i skutków. Wielu badaczy zwraca uwagę na „stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym” (E. Aronson, 1988, s. 9).
A. Pines (2000) przypisuje wypalenie tylko osobom o silnej motywacji, gdyż jak podkreśla, żeby się wypalić, dana osoba musi pierwotnie płonąć (za: J. Kirenko, T. Zubrzycka-Maciąg 2011). Inni badacze podkreślają wpływ stresu na powstanie wypalenia. A. Bańka zwraca uwagę na to, że wypalenie zawodowe ma charakter specyficznego stresu zawodowego, związanego ściśle z konkretnymi warunkami pracy, będą-cego odpowiedzią na zmaganie się człowieka z zagrożeniami i odpowiedzialnością. Z tego względu wypa-lenie zawodowe nazywane jest przez autora tzw. chorobą nadmiernego angażowania się (A. Bańka 2000, s. 307-308).
W kategoriach stresu wypalenie opisują także W. G. Emener, R. S. Luck i. F. X. Gohs (1982) (za: J. Kirenko, T. Zubrzycka-Maciąg 2011, s. 15).
W. Schaufeli i D. Enzmann definiują wypalenie jako „przewlekły, negatywny stan psychiczny, wywołany pracą zawodową […], które początkowo charakteryzuje poczucie wyczerpania, a następnie zniechęcenie, zmniejszenie skuteczności działań, obniżenie motywacji oraz negatywne postawy i zachowania utrudnia-jące przystosowanie w pracy […]. Stan ten jest spowodowany brakiem zgodności między aspiracjami zawodowymi a rzeczywistymi warunkami w pracy” (za: J. Kirenko, T. Zubrzycka-Maciąg 2011, s. 15).
Najbardziej znana jest definicja wypalenia Ch. Maslach i S. Jackson. Autorki definiują wypalenie jako „psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w określony sposób. Wyczerpanie emocjonalne odnosi się do poczucia danej osoby, że jest nadmiernie obciążona emo-cjonalnie, a jej zasoby emocji zostały w znacznym stopniu uszczuplone. Depersonalizacja dotyczy negatywnego, bezdusznego lub zbyt obojętnego reagowania na innych ludzi, którzy zwykle są od-biorcami usług danej osoby lub przedmiotem opieki z jej strony. Obniżone poczucie dokonań osobistych odnosi się do spadku poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracy”(Ch. Maslach 2000, s. 15) (za: J. Kirenko, T. Zubrzycka-Maciąg 2011, s. 16).
„Analiza definicji wypalenia ujawnia, iż nierozerwalnie łączy się ono z zaangażowaniem i poświęceniem jakiejś sprawie lub jakiejś osobie. Pracownik pełen poświęcenia, oddania w sytuacji niepowodzenia, zawodu, bezsilności traci coraz więcej motywacji do pracy, staje się zmęczony, coraz mniej ma energii i chęci do pracy. Również stres oraz niedostateczna satysfakcja z wykonywanej profesji wpływa na pow-stanie wypalenia. I tak praca, która przynosić miała zadowolenie, wiąże się z przygnębieniem, to co fascynowało, teraz zniechęca, zamiast satysfakcji pojawia się obojętność, zamiast nadziei – rezygnacja, natomiast miejsce powodzenia zajmuje klęska” (T. Zbyrad 2006) (za: J. Kirenko, T. Zubrzycka-Maciąg 2011, s. 16).
Przytoczone powyżej definicje wypalenia mają zwrócić jedynie uwagę na jego złożoność i zagrożenia, jakie ze sobą niesie - zarówno dla poszczególnych pracowników, jak i całych instytucji. Dogłębne omó-wienie problematyki wypalenia zawodowego, jego przyczyn, objawów i skutków przekroczyłoby ramy spotkania w bibliotece. Nie takie były również jego cele. Prowadzące skupiły się 
raczej na profilaktyce zjawiska.
Zastosowane przez nie techniki pracy z grupą pozwo-liły na odkrycie istotnych zasobów uczestniczek spot-kania. Uświadomiły im ich potencjał. Pozwoliły na budowanie pozytywnych relacji z innymi. Bardzo waż-ne okazało się przełamanie wewnętrznej blokady i otwarte mówienie o swoich emocjach, przeżyciach i doświadczeniach. A nie jest to częste u nauczycieli. Jak podkreślały uczestniczki szkolenia, presja i społeczne oczekiwania, spowodowały u większości nauczycieli wytworzenie mechanizmu blokady i autocenzury, bo nauczyciel przecież MUSI wszystko wiedzieć, MUSI być dyspozycyjny 24 godz. na dobę, NIE WYPADA mu być zbyt swobodnym nawet w czasie wolnym od pracy. Ta presja i wysokie oczekiwania wobec nauczycieli powodują, że często boją się, lub nie potrafią poprosić o pomoc, czy otwarcie przyznać, że czegoś nie wiedzą i muszą to sprawdzić.
Taki stan rzeczy powoduje u nich frustrację i poczucie osamotnienia. Bardzo często uważają, że nie mogą liczyć na pomoc i wsparcie dyrektorów i współpracowników. Nie zawsze jest to związane z brakiem życzliwości zwierzchników i kolegów (choć to się zdarza), lecz nieumiejętnością proszenia o pomoc, lękiem przed ośmieszeniem, stawianiem sobie zbyt wysokich wymagań itd.
Liczne badania wskazują, że wypaleniem zagrożeni są przede wszystkim pracownicy ambitni, zaanga-żowani w swoją pracę. Poświęcają jej więcej wysiłku i emocji niż inni. Ich zasoby więc szybciej się wyczerpują. Silne, emocjonalne zaangażowanie powoduje też, że nie potrafią odciąć się od spraw zawodo-wych w wolnym czasie – u nauczycieli jest to szczególnie widoczne (bo trzeba sprawdzić klasówki, przygotować się do lekcji, przemyśleć organizację klasowej lub szkolnej uroczystości, itd.).
W profilaktyce wypalenia bardzo istotna jest zatem umiejętność wypoczywania, nie zabierania ze sobą „szkoły” do domu. Należy też uświadomić sobie, że nie ma ludzi wiedzących WSZYSTKO na KAŻDY temat i warto o tym pamiętać.
Cytowana literatura:
1. Aronson E. (2006). Człowiek istota społeczna. Warszawa.
2. Bańka A. (2000). Psychologia pracy. Wypalenie zawodowe. W: J. Strelau (red.). Psychologia. T. 3. Gdańsk.
3. Kirenko J., Zubrzycka-Maciąg T. (2011). Współczesny nauczyciel. Studium wypalenia zawodowego. Lublin.
4. Pines A. M. (2000). Wypalenie – w perspektywie egzystencjalnej. W: H. Sęk (red.). Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa.
5. Zbyrad T. (2006). Uwarunkowania wypalenia zawodowego pracowników socjalnych. „Praca Socjalna” 1, 3-24.
Polecane linki:
http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=245
http://www.podnzlotoryja.pl/index.php/33-syndrom-wypalenia-zawodowego-u-nauczycieli
http://www.cen.uni.wroc.pl/Pliki/15.pdf
